Tûnlai Zo khua leh Zopa hmêl mai bâkah, kan Zonun thleng hian a chhe zâwng kawng hrang hrangin a danglam nasa ta khawp mai. Ṭhangthar nun pawh hnawmhnê maia chan hial khawpin kan sawi phâr a, hrânghluihoin min al hneh tawh bawk si lo. Ṭhenkhat chuan hei hi politics khandaih hriam tawnin min ât hliam zo tawh niin an ngai ang a; a ṭhen chuan Kristian nun kawng kan zawh dik loh vângah ngaiin, tûte emaw chuan kan tûnlai khawvêl thiamna leh hmasâwnna inlûm let boruak chhiain min tuam hnanah an ngai thung ang. Mahse, kei erawh chuan ka ngaih pawimawh êm êm leh ka sahuai thing vawn ve fan fan fo, aia upa zah leh thuâwih kan hlamchhiah vâng a ni tih hi mahni inring tâwk tak chunga tlângaupui ka duh chu a ni!
He aia upa zah leh thuawih hi ṭhangtharten mahni induhtâwk leh chapo rilru tak chungin kan hmuh ṭhelh ṭhîn a, mihring famkim ni bîk lo - aia upate chu zah tlâk lohah ngaiin kan kal pah ta mai mai a, kan Zonun mawi chu kan ṭhiat lo chauh a ni ta! Tûnlai ṭhalai tam tak ngaih dânah chuan aia upâte chu, zah tlâka an awm chuan zaha an thu âwih tûr, zah tlâka an nun loh chuan zah loha an thu pawh âwih bîk loh tûr tih lam hawi hi a ni ta deuh a; mahse, chù chu Zonun mawi aia upa zah leh thuâwih an tih ṭhin chu a ni lo thung! Kan nunchan dân han thlîr hian chhûngkuaa tu leh fate inzirtîr ṭhîn phei chu kan tlêm tawh ngawtin a rinawm.
Hmânlai kan pi leh pute hun laia aia upa zah leh thuawih an lo nunpui dân kha ngun taka han chhût hian, aia upate kha zah phu takin an awm ngei ṭhîn tak ang a; mahse, a laipui zâwkah chuan zah phûa an nun avânga zah hlawh lam ni loin, aia upa zah hrim hrim kha nunphungah an nei tawp a. Aia upâte chu aia upa an nih avângin an thu âwiha zah mai tur a ni a; chù chu Zonun mawi nihphung, khawsak honaa dam khawchhuahpui tham lungpui nghet tak chu a ni. Kan nu leh pâte rual mai pawhin an sawi ṭhin chu, hmânlai kan Mizo pi leh pûte kha chu aia upa zah leh thuâwih bâwihah an intulût nghet êm êm mai tih hi a ni. Zonun mawi aia upa zah leh thuawih hi a nihna ang anga vawn him leh chawi nun han ni chho leh hlauh mai se; chù chu nghet taka vuan fan fanin, kan fahrin leh thlah kal zêlah pawh chhûngkuaa inzirtîr zui ṭhin ni se a va duhawm êm!
Aia upa zah leh thuâwih hi Mizo nunphung dân ṭha ngaih sân êm êm a niin, khawsak honaah pawh rem taka min phuar khâwm theitu leh kan nun khalh kala tingîl ṭhîntu a ni. Aia upâte kan chung en êm êm vâng emaw, anmahni kan ngam loh leh hlauh vânga zah leh an thu âwih ni ringawt loin, awm dân mâwi leh nun dân ṭha kan nunpui, khawtlâng rilru leh beisei pawh a nih tel bawk avânga mahni inphat chunga aia upâte hnêna kan ze duhawm hlanna, Mizo hnam ro hlu a ni a; dân zawm tûr leh chîn ṭhan satliah pawh ni mai loin, nun a ni.
He kan Zonun mawi maichâm mei hi a alh ṭhat viau lai kha chuan nunphung pângngai ve rêng emaw tih mai tûrin, mi â leh ramhuai tirhkoh emaw an nih ngawt bawk si loh chuan, tungchhoa kal tûte mai pawh khân aia upa zah leh thuâwih nun hi an nei mai zêl niin a hriat a. Aia upâte thu chu an huain an hnial ve mai mai ngai lo a, an kiangah phei chuan thiam thu pawh an sawi duh ngai lo zâwkin, nungchang ṭha lo leh fel hlel deuh pawhin an awm ngam ngai lo hial ṭhîn a ni.
In lam ram lamah aia upa an dah lal êm êm a, aia upa zah lo leh an thu âwih lo chu mi tling lo leh nuihzat bûr lekah an ngai hial ṭhîn a; chutih rual chuan upate pawh naupang zâwkte zah leh entawn theih tûrin an nung ve hrâm hrâm zêl bawk. Hetianga inchhêm alh tawn hian Mizo chhûngkua leh tualzâl nun nghawng hmanraw chhawr nahawm tak mai hi Zonun pûmah tha thlah hauh loin an lo chher hriam ṭhîn a ni.
Ei leh bâra kan pi leh pûte intodelh dân leh aia upa zah leh thuâwih chungchâng te pawh hi inkûngkaih tlat leh inzawmna thûk tak nei niin a hriat a. Sawi leh sêl awm loa aia upa zaha an thu an âwih mai lai kha chuan, ṭâmpui mitthiin a nang a nih ngawt bawk si loh chuan, tlachhama an awm kan hre ngai em le? Ramhuai bia kan tih mai kan pi leh pûte khân beihpui thlâk ve chiam chiam kher loin, kan tûnlai Zoram Kristian buaipui Kristian Chhûngkua - tih tak tak arpa tuihâla kan beih leh buaipui ṭhin ai pawha ṭha leh mumal zâwk chhûngkua kha an lo din ṭhîn hial zâwk mai lo maw?
Intodelh, khawtlâng nun siam ṭhat, ram leh hnam humhalh, zû leh ruihhlo do, rûkrûk, tualthah, pâwngsual leh a chhuanchhe lam thil chi hrang hrang buaipui a ngâi âwl lo ta mai hi zir chian leh chhût ngun a ngai tak zet ta. Sualna leh chîn ṭha lo hrang hrang, bawlhhlawh bâwma paih mai chî ni si, kan zînga a’n tlângnêl viau lawi thung si te hi, khawvêl ram dangte nêna kan inpawh chhoh zêl avâng leh hmasâwnna sîra hnâwmhnê rawn luang lût kan lo tawlh thlûkpui chu a ni satliah dâwn em ni?
Aia upâte zînga ngaih dân kan sawi ve theihna hun leh hmun pawh ni chuang mang si lo, in chhûng khur leh kan tualzâl nunah hrim hrim pawh hian naupang zâwkte hi a dang nâl nâl leh dak thei thei kan ni ta mai a; aia upâten ngawih an chuh a ngai zâwk hial em maw ni tih mai tûr a ni a, Mizo nun a inkhaikhup thawk a nih tâk ber chu!
Chhûngkuaah thahrui nei lo leh hna pawh thawk hlei thei tawh lo zâwk thu leh rorêl hnial lo leh îhê loa zâwm a, thahrui nei zâwk tû leh fâten hna an thawh mai hun lai kha chuan, nikum lamah khân kuminah an ei khawp thar chhuakin an intodelh îm êm zêl a; mahse, tûnah chuan kum khat chhûnga kan ei tûr hmun thuma ṭhen hmun khat (⅓) bâk kan thawk chhuak pha ta lo char char mai!
Aia upâten, “A tâwk tawh e, Mâma/Mâmi,” an tiha naupang zâwkten an thiam zâwkna ngei ngei pawh an ngawihpui zui mai hun lai kha chuan tualthah thu kan hre châmchî ngai hek lo! Tûnah hi chuan mahni hringtu nu leh pa ngei ngei pawh kut thlâk ṭhîn an awm tih ka mit ngei hian a hmu ta fo mai a; hêng mîte hi Mizo nun leh Mizoram hma hun tiderthâwnga tichhetûte an nih bâkah, ram leh hnam chhiatna thlenga pawi sawi lo mi nun ṭhâte pawhin an tuar phahna thlentûte an ni ngei ang.
Ram dang leh hnam dangten aia upa zah leh thuâwih an dam khawchhuahpui dân leh hmasâwnna thlentu a nih dânte pawh sawi zui a châkawm rualin, Mizo Kristianten kan buaipui luai luai Pathian thua chhandamna kan tih nên pawh aia upa zah leh thuâwih hi a inzawm ru hle tih chauh hi i han târ lang zui teh ang.
Paula leh Sila lung ina an tân laia tâng vêngtu hnêna chhandamna Chanchin Ṭha thu an hrilh kha a ril rû ka ti rilru ṭhîn khawp mai a; anni chuan, “Lalpa Isua ring la, tichuan chhandamin i awm ang, nang leh i chhûngte nên,” an ti a (Tirh. 16:31). Hetah hian tâng vêngtu hian a nupui fanaute hi chhandama an awm nân a rin kêp thei dâwn tihna lam ni loin, Juda-ho pawh kha chhûngkuaah chuan pa kha nupui fanaute tâna aia upa an nih miau avângin, pa berin chan ṭha a chan chuan a nupui fanaute tân duhsakin Isua ring ve tûrin a ti ngei dâwn a; aia upa zah leh thuâwih nupui fanaute paw’n pa ber thu âwihin Isua an ring ve mai ang tih beiseinain Paula leh Sila khân aia upa zah leh thuâwih thuthlung hi Chanchin Ṭha hril nân an lo hmang ṭangkai a, “…nang leh i chhûngte nên,” tih pawh kha an belh hrâm a nih a rinawm hial!
Aia upa zah leh thuâwih kan hlamchhiah avânga thil ṭha lo kan hmachhawn phah emaw, aia upa zah leh thuâwih kan vawn nun ṭhat avânga a nghawng chhuah thil ṭhâte hi sawi sên a ni lo ang. Aia upâte hi kan aia mi fel leh ṭha, entawn tlâk ni bîk kher lo mah se, anmahni zahin an thu âwih mai ṭhîn phawt ila, mi malin chan ṭha kan chan phah ang a, kan ram leh hnamin a dampui ang. Fing i inti tâwk a ni mai thei; mahse, upâte thu hi a fing ber zâwk fo tih hi thu dik tluantling ding reng chu a ni.
Chhûngkuaah, khawtlânga kan tualzâl nunah, Kohhranah, hna thawhnaah, pâwlho, ram rorêlnaah, zirna sikula zirlaite leh infiam mîte thlengin tûte hi nge kan aia upâte tih ngaihtuah ila; chûng mîte chu eng tikah nge tih leh khawi hmunah nge kan aia upa an nih tih zawng zawng nên ngun taka ngaihtuah chungin, aia upa zah leh thuâwih hi kan nunah i vawng nung reng ang u khai. Tûnlai khawvêlah hmasâwnnain a rawn ken tel inzah tawnna leh inngaihsak tawnna hi chu dikri hrawl pui pui neiho zîngah phei chuan sawi ngai pawh a ni hran loin, inzir sânna hian a keng tel ngei tûrah a ngaih theih a; mahse, kan hriat ṭhelh fo Mizo nun hlu leh nunphung pângngai Zonun mawi - aia upa zah leh thuâwih erawh hi chu i chîk thar teh ang u khai, chù chu Mizo hnam dam nân a pawimawh tak zet si a.
Aia upate zah thiamin,
An thute âwihin zâwm fo rawh.
Lianchhiari Quadrian (6x4+abaa):
AIA UPA ZAH LEH THUÂWIH
I
He aia upa zah leh thuawih hi ṭhangtharten mahni induhtâwk leh chapo rilru tak chungin kan hmuh ṭhelh ṭhîn a, mihring famkim ni bîk lo - aia upate chu zah tlâk lohah ngaiin kan kal pah ta mai mai a, kan Zonun mawi chu kan ṭhiat lo chauh a ni ta! Tûnlai ṭhalai tam tak ngaih dânah chuan aia upâte chu, zah tlâka an awm chuan zaha an thu âwih tûr, zah tlâka an nun loh chuan zah loha an thu pawh âwih bîk loh tûr tih lam hawi hi a ni ta deuh a; mahse, chù chu Zonun mawi aia upa zah leh thuâwih an tih ṭhin chu a ni lo thung! Kan nunchan dân han thlîr hian chhûngkuaa tu leh fate inzirtîr ṭhîn phei chu kan tlêm tawh ngawtin a rinawm.
Hmânlai kan pi leh pute hun laia aia upa zah leh thuawih an lo nunpui dân kha ngun taka han chhût hian, aia upate kha zah phu takin an awm ngei ṭhîn tak ang a; mahse, a laipui zâwkah chuan zah phûa an nun avânga zah hlawh lam ni loin, aia upa zah hrim hrim kha nunphungah an nei tawp a. Aia upâte chu aia upa an nih avângin an thu âwiha zah mai tur a ni a; chù chu Zonun mawi nihphung, khawsak honaa dam khawchhuahpui tham lungpui nghet tak chu a ni. Kan nu leh pâte rual mai pawhin an sawi ṭhin chu, hmânlai kan Mizo pi leh pûte kha chu aia upa zah leh thuâwih bâwihah an intulût nghet êm êm mai tih hi a ni. Zonun mawi aia upa zah leh thuawih hi a nihna ang anga vawn him leh chawi nun han ni chho leh hlauh mai se; chù chu nghet taka vuan fan fanin, kan fahrin leh thlah kal zêlah pawh chhûngkuaa inzirtîr zui ṭhin ni se a va duhawm êm!
Aia upa zah leh thuâwih hi Mizo nunphung dân ṭha ngaih sân êm êm a niin, khawsak honaah pawh rem taka min phuar khâwm theitu leh kan nun khalh kala tingîl ṭhîntu a ni. Aia upâte kan chung en êm êm vâng emaw, anmahni kan ngam loh leh hlauh vânga zah leh an thu âwih ni ringawt loin, awm dân mâwi leh nun dân ṭha kan nunpui, khawtlâng rilru leh beisei pawh a nih tel bawk avânga mahni inphat chunga aia upâte hnêna kan ze duhawm hlanna, Mizo hnam ro hlu a ni a; dân zawm tûr leh chîn ṭhan satliah pawh ni mai loin, nun a ni.
He kan Zonun mawi maichâm mei hi a alh ṭhat viau lai kha chuan nunphung pângngai ve rêng emaw tih mai tûrin, mi â leh ramhuai tirhkoh emaw an nih ngawt bawk si loh chuan, tungchhoa kal tûte mai pawh khân aia upa zah leh thuâwih nun hi an nei mai zêl niin a hriat a. Aia upâte thu chu an huain an hnial ve mai mai ngai lo a, an kiangah phei chuan thiam thu pawh an sawi duh ngai lo zâwkin, nungchang ṭha lo leh fel hlel deuh pawhin an awm ngam ngai lo hial ṭhîn a ni.
In lam ram lamah aia upa an dah lal êm êm a, aia upa zah lo leh an thu âwih lo chu mi tling lo leh nuihzat bûr lekah an ngai hial ṭhîn a; chutih rual chuan upate pawh naupang zâwkte zah leh entawn theih tûrin an nung ve hrâm hrâm zêl bawk. Hetianga inchhêm alh tawn hian Mizo chhûngkua leh tualzâl nun nghawng hmanraw chhawr nahawm tak mai hi Zonun pûmah tha thlah hauh loin an lo chher hriam ṭhîn a ni.
Ei leh bâra kan pi leh pûte intodelh dân leh aia upa zah leh thuâwih chungchâng te pawh hi inkûngkaih tlat leh inzawmna thûk tak nei niin a hriat a. Sawi leh sêl awm loa aia upa zaha an thu an âwih mai lai kha chuan, ṭâmpui mitthiin a nang a nih ngawt bawk si loh chuan, tlachhama an awm kan hre ngai em le? Ramhuai bia kan tih mai kan pi leh pûte khân beihpui thlâk ve chiam chiam kher loin, kan tûnlai Zoram Kristian buaipui Kristian Chhûngkua - tih tak tak arpa tuihâla kan beih leh buaipui ṭhin ai pawha ṭha leh mumal zâwk chhûngkua kha an lo din ṭhîn hial zâwk mai lo maw?
Intodelh, khawtlâng nun siam ṭhat, ram leh hnam humhalh, zû leh ruihhlo do, rûkrûk, tualthah, pâwngsual leh a chhuanchhe lam thil chi hrang hrang buaipui a ngâi âwl lo ta mai hi zir chian leh chhût ngun a ngai tak zet ta. Sualna leh chîn ṭha lo hrang hrang, bawlhhlawh bâwma paih mai chî ni si, kan zînga a’n tlângnêl viau lawi thung si te hi, khawvêl ram dangte nêna kan inpawh chhoh zêl avâng leh hmasâwnna sîra hnâwmhnê rawn luang lût kan lo tawlh thlûkpui chu a ni satliah dâwn em ni?
Aia upâte zînga ngaih dân kan sawi ve theihna hun leh hmun pawh ni chuang mang si lo, in chhûng khur leh kan tualzâl nunah hrim hrim pawh hian naupang zâwkte hi a dang nâl nâl leh dak thei thei kan ni ta mai a; aia upâten ngawih an chuh a ngai zâwk hial em maw ni tih mai tûr a ni a, Mizo nun a inkhaikhup thawk a nih tâk ber chu!
Chhûngkuaah thahrui nei lo leh hna pawh thawk hlei thei tawh lo zâwk thu leh rorêl hnial lo leh îhê loa zâwm a, thahrui nei zâwk tû leh fâten hna an thawh mai hun lai kha chuan, nikum lamah khân kuminah an ei khawp thar chhuakin an intodelh îm êm zêl a; mahse, tûnah chuan kum khat chhûnga kan ei tûr hmun thuma ṭhen hmun khat (⅓) bâk kan thawk chhuak pha ta lo char char mai!
Aia upâten, “A tâwk tawh e, Mâma/Mâmi,” an tiha naupang zâwkten an thiam zâwkna ngei ngei pawh an ngawihpui zui mai hun lai kha chuan tualthah thu kan hre châmchî ngai hek lo! Tûnah hi chuan mahni hringtu nu leh pa ngei ngei pawh kut thlâk ṭhîn an awm tih ka mit ngei hian a hmu ta fo mai a; hêng mîte hi Mizo nun leh Mizoram hma hun tiderthâwnga tichhetûte an nih bâkah, ram leh hnam chhiatna thlenga pawi sawi lo mi nun ṭhâte pawhin an tuar phahna thlentûte an ni ngei ang.
Ram dang leh hnam dangten aia upa zah leh thuâwih an dam khawchhuahpui dân leh hmasâwnna thlentu a nih dânte pawh sawi zui a châkawm rualin, Mizo Kristianten kan buaipui luai luai Pathian thua chhandamna kan tih nên pawh aia upa zah leh thuâwih hi a inzawm ru hle tih chauh hi i han târ lang zui teh ang.
Paula leh Sila lung ina an tân laia tâng vêngtu hnêna chhandamna Chanchin Ṭha thu an hrilh kha a ril rû ka ti rilru ṭhîn khawp mai a; anni chuan, “Lalpa Isua ring la, tichuan chhandamin i awm ang, nang leh i chhûngte nên,” an ti a (Tirh. 16:31). Hetah hian tâng vêngtu hian a nupui fanaute hi chhandama an awm nân a rin kêp thei dâwn tihna lam ni loin, Juda-ho pawh kha chhûngkuaah chuan pa kha nupui fanaute tâna aia upa an nih miau avângin, pa berin chan ṭha a chan chuan a nupui fanaute tân duhsakin Isua ring ve tûrin a ti ngei dâwn a; aia upa zah leh thuâwih nupui fanaute paw’n pa ber thu âwihin Isua an ring ve mai ang tih beiseinain Paula leh Sila khân aia upa zah leh thuâwih thuthlung hi Chanchin Ṭha hril nân an lo hmang ṭangkai a, “…nang leh i chhûngte nên,” tih pawh kha an belh hrâm a nih a rinawm hial!
Aia upa zah leh thuâwih kan hlamchhiah avânga thil ṭha lo kan hmachhawn phah emaw, aia upa zah leh thuâwih kan vawn nun ṭhat avânga a nghawng chhuah thil ṭhâte hi sawi sên a ni lo ang. Aia upâte hi kan aia mi fel leh ṭha, entawn tlâk ni bîk kher lo mah se, anmahni zahin an thu âwih mai ṭhîn phawt ila, mi malin chan ṭha kan chan phah ang a, kan ram leh hnamin a dampui ang. Fing i inti tâwk a ni mai thei; mahse, upâte thu hi a fing ber zâwk fo tih hi thu dik tluantling ding reng chu a ni.
Chhûngkuaah, khawtlânga kan tualzâl nunah, Kohhranah, hna thawhnaah, pâwlho, ram rorêlnaah, zirna sikula zirlaite leh infiam mîte thlengin tûte hi nge kan aia upâte tih ngaihtuah ila; chûng mîte chu eng tikah nge tih leh khawi hmunah nge kan aia upa an nih tih zawng zawng nên ngun taka ngaihtuah chungin, aia upa zah leh thuâwih hi kan nunah i vawng nung reng ang u khai. Tûnlai khawvêlah hmasâwnnain a rawn ken tel inzah tawnna leh inngaihsak tawnna hi chu dikri hrawl pui pui neiho zîngah phei chuan sawi ngai pawh a ni hran loin, inzir sânna hian a keng tel ngei tûrah a ngaih theih a; mahse, kan hriat ṭhelh fo Mizo nun hlu leh nunphung pângngai Zonun mawi - aia upa zah leh thuâwih erawh hi chu i chîk thar teh ang u khai, chù chu Mizo hnam dam nân a pawimawh tak zet si a.
Aia upate zah thiamin,
An thute âwihin zâwm fo rawh.
Lianchhiari Quadrian (6x4+abaa):
AIA UPA ZAH LEH THUÂWIH
I
Dâwntuai leh naunâwn vâl,
Kan pâu âm lua ṭhîn e;
Upa zah kan bosal,
Zonun mâwi a thâm ral.
II
Zonun mâwi kan hai zo,
Âwih tlâk awm lo mah se;
Û zâwk an âwih mai fo,
Tûnah chuan kawng kan bo.
Upa zah kan bosal,
Zonun mâwi a thâm ral.
II
Zonun mâwi kan hai zo,
Âwih tlâk awm lo mah se;
Û zâwk an âwih mai fo,
Tûnah chuan kawng kan bo.
III
Hmatiang sâwn ṭhangthar chuan,
Zah tlâk zah tûr an ti;
Kei chuan hei hi ka vuan,
Upa - zah tûra duan.
-Ngaihlungdum Prose & Poetry Institute®
NOTE: He thuziak hi AMKA Silver Jubilee 1994-2019 Souvenir-a mi tihchhuah chhâwn a ni.
Hmatiang sâwn ṭhangthar chuan,
Zah tlâk zah tûr an ti;
Kei chuan hei hi ka vuan,
Upa - zah tûra duan.
-Ngaihlungdum Prose & Poetry Institute®
NOTE: He thuziak hi AMKA Silver Jubilee 1994-2019 Souvenir-a mi tihchhuah chhâwn a ni.
Post a Comment