KAN ZIAK DIK LOH FO THU BET (AFFIX) CHUNGCHÂNG

Mi tam takin thil har tak nia an ngaih leh an hman dik hleih theih loh, a thiam sa ni ve lo tân pawha thluak han hman deuh erawh chuan thil ho angreng tak, Matric pass chin tân ngat phei chuan thiam loh pawh tum lui ta sela, thiam loh theih loh anga ngaih hial tûr khawpa awl ni si, Mizo ṭawnga ‘thu bet’ (affix) chungchâng hi i han zir ho teh ang.

Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech):
English grammar zirna aṭang tal pawha Parts of Speech hi kan lo hre fiah lo a nih chuan Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech) pawh hi a hranpaa inzir nasat a ngai ngei ang a; chuti a nih loh chuan Mizo ṭawng ziahhmang zir thiam ve tûr pawhin harsatna kan neih phah bawk ang. Tûn ṭumah hian kan thil sawi fiah tum Mizo ṭawnga ‘thu bet’ (affix) hre fiah tûrin Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech) kan hriat chian a pawimawh avângin, Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech) chi 8-a a kipui chauh tal hetiang hian han târ lang ila:

HMING (Noun): Mi emaw, thil emaw hming a ni. Entîrna: Liana, Mizoram, vân, in (house), tî (flesh), nâ (hnang nâ), tù (grandchild), zia (nungchang, rawng, sakei zia) etc.

HMING AIAWH (Pronoun): Mi emaw, thil emaw aiawh atâna hman hi a ni. Entîrna: a, i, in, an, ka, kan, hêng, tu (to whom). etc.

HMING SAWI FIAHTU (Adjective): Mi emaw, thil emaw aiawha an nihna sawi fiahna ṭawngkam a ni. Entîrna: mawi, lian, te, â (foolish), ho (senseless), sak (not soft), sân (hniam leh hniam loh dân), pui (lian, nasa, e.g: An in chu pui tak a ni!)

THIL TIH (Verb): Mi emaw, thil emaw eng pawhin thil a tih sawina a ni.
Entîrna: ti (thawk), in (tui in), ah (bag ak, chhang ah/ât), sak (build), nâ (sick), thli thaw nasa), tîr (thil ti tûra hrilh/thu pe), awm (nau awm, khawi hmun emawa chêng/awm), zia (hmasâwn deuh hlek), pui (mi dang tâna thil ti, tê tham ni lo), san (nau neihna), sân (puan ṭet). etc.


THIL TIH SAWI FIAHTU (Adverb): Mi emaw, thil emawin thil a tih sawi fiahna a ni a; hming sawi fiahtu (adjective) leh thil tih sawi fiahtu (adverb) tho sawi fiah lehzualna a ni bawk.
Entîrna: pui (ni ve si, nihna phâk lo, e.g: Patling pui si, a nêp hle mai!), hle, nasa, zâwk, ber; double adverb - buah buah, êm êm, san san, vung vung, etc.

THU HNUNG ZUI (Post Position): Thumal hrang ṭhenkhat, thumal dang a hmâa thu nêna ṭang kawp chi hi a ni. Entîr nân: atâ, atân, apangin, azârah. etc.

THU ZAWMNA (Conjunction): Thumal leh thumal emaw, thuziak kal lai emaw zawmtu atâna ṭawngkam hman hi a ni. Entîrna: te, leh, emaw, chuan, se, mah se, mahse, na nâ nâ, etc.

THU THIN ṬHÂWNG (Interjection): A ṭha lam emaw, a chhe lam emaw thil lo thleng thut, thinlung khawih dawt thei thu han hriat leh uar taka thil sawina hi a ni. Entîrna: Karei! E heu! Awi! A! Ah! Eh!

Singular leh Plural:
Mi emaw, thil emaw pakhat sawina hi Singular kan ti a; pakhat aia tam sawina chu Plural kan tih hi a ni.
(a) Singular: a, i, ka, nang. etc.
(b) Plural: an, kan, in, te, ho. etc.

THU BET (AFFIX) CHU:
Mizo ṭawngah hian thumal belhchhahna, ‘thu bet’ (affix) kan tih mai chi hnih, ‘thu hma bet’ (prefix) leh ‘thu hnung bet’ (suffix) kan nei a. Chutiang thumal chu kan târ lang zui ang a, chûng chu thu kan ziak laiin Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech)-ah nihna nei a ni em tih hriat chian tûr a ni a; Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech)-ah nihna nei lo chu ‘thu hma bet’ (prefix) leh ‘thu hnung bet’ (suffix) a ni tihna a niin, a hnu/a hma thu nên ziah zawm zêl tûr a ni. Mizo ṭawng ‘thu hma bet’ (prefix) leh ‘thu hnung bet’ (suffix) chu hêng hi a ni:

(1) Thu hma bet (Prefix):
Hei hi a dawt chiaha thumal nên ziak zawm tûr a ni a; hêng hi a ni:
a, in, ti, tih, inti, intih

(a) a = Hei hi ‘thu hma bet’ (prefix) ni loin Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech) kan târ lana ‘thu ṭang kawp/thu hnung zui’ (Post Position) kha a ni mah zâwk a tih theih hial ang chu!
Entîrna: apui, alâwm, atâ, atân, apangin, azârah, achinah, aliamah, etc.

(b) in = Entîrna: inbual, insual, inngaitlâwm, inngaizâwng, induh, infiam. (Hêngah hi a hranga kan ziah chuan ‘in’ hi pronoun a ni daih dâwn a, ka sawi tum leh kan ziak chhuah tûr a danglam phah daih ang!)
(c) ti/tih = Entîrna: tibo/tihbo, tisual/tihsual
(d) inti/intih = Entîrna: intibuai/intihbuai, intinula/intihnulât


(2) Thu hnung bet (Suffix): Hei hi a hma chiaha thumal nên ziak zawm tûr a ni a, hêng hi a ni:
a, ah, awm, ho, in, na, pui, sak, san, te, tê, thlâk, tîr, tu, zia
(a) a = Lungleia piang, pencil-a ziah
(b) ah = Aizâwlah, naktukah, kan inhmuh hunah
(c) awm = nêlawm, châkawm, ngainatawm, uiawm
(d) ho = Mizo ṭawng zir hoho, mi mâwlho, lo kal ve hman loho, zu zuarho (Noun/Pronoun pakhat aia tamna sawi a nihin plural suffix a ni a, a hma thu nên ziah zawm zêl tûr.)
(e) in = hmeithai in sain, chemin a sât, hlau êm êmin, damdawiin (damdawi in (hospital) ni lo)
(f) na = ziak zirna, inzaina nâ, lunga na taka vawmna
(g) pui = menpui, lung lian pui pui thiarpui
(h) sak = hmeithai in saksak, pêksak, dawnsak
(i) san = liamsan, tlân bosan, nuihsan

(j) te = Mizo ṭawng zir hote, mi mâwlte, lo kal ve hman lote, zu zuarte (Noun/Pronoun pakhat aia tam sawi a nihin plural suffix a ni a, a hma thu nên ziah zawm zêl tûr.)

(k) tê = Mihring leh thil dang hming tê tih a tel hian ziah hran loh tûr a ni; ‘nautê, bawihtê (kohna), artê, chemtê, hawrawptê, kawngkatê, etc.,’ tiin. Amaherawhchu, thu uarna chi (emphatic particle - pakhat tê mah, he pâ tê hi, etc.) chu adverb/adjective a nih ṭhin avângin ziah zawm loh tûr a ni.

(l) thlâk = nunrâwnthlâk, zahthlâk, khawngaihthlâk, rapthlâk
(m) tîr = zirtîr, ziahtîr, entîr, kaltîr, hmuhtîr
(n) tu = zirtîrtu, mi sual humtu, ṭanpuitu
(o) zia = sânzia, thukzia, ropuizia, nasatzia, mawi loh ṭhinzia

Hêng ‘thu bet’ (affix) kan han târ lanho thumal hi thu kan ziah laia a tel ve dâwn chuan, Mizo ṭawng bung hrang (Parts of Speech) a nih lohin affix (prefix leh suffix) a ni tihna a nih ber mai chu! HO leh TE pawh hi pakhat aia tam sawina a nihin plural suffix a ni zêl tihna a ni leh mai bawk.

Affix (prefix leh suffix) an tih fo chungchângah hian harsatna neih i la tum duh fo dâwn em ni?
 
-Ngaihlungdum Mizo Language Institute®
_Meichher Magazine

A HNUAIAH HIAN COMMENT VE RAWH LE

Previous Post Next Post